Γ) Τι διαστάσεις είχε

Ο Στράβων αλλά και οι άλλοι δύο αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν ότι το ύψος του Κολοσσού ήταν 70 πήχεις ή κύβιτα και ευθύς αμέσως προκύπτει ένα καθαρά μαθηματικό πρόβλημα. Πήχυς θεωρείται η απόσταση από τον αγκώνα μέχρι την άκρη του μικρού δακτύλου, στην αρχαιότητα όμως είχαμε διαφορετικές μετρήσεις του πήχεως από 0,3937488 μ. έως 0,492 μ., με γενικά αποδεκτό μέσο μήκος τα 0,48 μ. (ονομαζόταν και πήχυς ελληνικός, δίμοιρον σπιθαμής). Εάν δεχτούμε αυτόν τον μέσο πήχυ ως βάση μέτρησης του Κολοσσού, έχουμε 0,48 χ 70 = 33,6 μ., κάτι που συμφωνεί με όλες τις πληροφορίες. Αν, όμως, δεχτούμε ως βάση τον περσικό ή βασιλήιο πήχυ, του οποίου στους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους γινόταν ευρεία χρήση στον ελλαδικό χώρο, τότε έχουμε 70 χ 0,54 = 37,8 μέτρα. Ο Πλίνιος αναφέρει 70 κύβιτα. Το ρωμαϊκό κύβιτο αντιστοιχούσε σε 24 ελληνικούς δακτύλους που είχαν μέσο μήκος περ. 0,0205 μ. Αν κάνουμε τους σχετικούς υπολογισμούς, έχουμε 24 χ 0,0205 μ. = 0,492 χ 70 = 34,44 μ. ύψος Κολοσσού. Ο Φίλων αναφέρει ύψος 70 πήχεων, άρα υπάρχει πάντα το πρόβλημα. Έχουμε, λοιπόν, 33,6 μ. με βάση τον μέσο ελληνικό πήχυ, 37,8 μ. με βάση τον βασιλήιο πήχυ και 34,44 μ. με βάση τα ρωμαϊκά κύβιτα. 

Τέλος, να τονιστεί ότι καμία από τις τρεις αρχαίες πηγές δεν προσδιορίζει το ύψος της βάσης πάνω στην οποία ήταν στημένο το άγαλμα. Και φυσικά δεν αποσαφηνίζεται το τελικά καθαρό ύψος του αγάλματος. Οποιοσδήποτε άλλος προσδιορισμός ύψους υπάρχει ο κίνδυνος να είναι απλά και μόνο υπόθεση και όχι απόδειξη.

Δ) Σε ποιον έμοιαζε

Ο Κολοσσός ήταν αφιερωμένος στο θεό Ήλιο που ταυτιζόταν με το θεό Απόλλωνα και αυτό επιβεβαιώνεται από ένα ποίημα που υπάρχει στην Παλατινή Ανθολογία. Οι ιστορικοί πιθανολογούν ότι το ποίημα αυτό ήταν γραμμένο στη βάση του Κολοσσού ως αναθηματική επιγραφή, και σε ελεύθερη μετάφραση ανέφερε τα εξής: 

«Σ’ εσένα, Ήλιε, οι κάτοικοι της δωρικής Ρόδου έστησαν αυτό το χάλκινο άγαλμα που φτάνει ως τον Όλυμπο, όταν κατεύνασαν τα χάλκινα κύματα της Ενυούς (θεάς του πολέμου) και στεφανώσανε την πόλη της με τα λάφυρα των εχθρών. Όχι μόνο πάνω από τα πέλαγα αλλά και πάνω στη στεριά ύψωσαν την υπέροχη λάμψη της αδούλωτης ελευθερίας. Γιατί στους απόγονους του Ηρακλή ανήκει η κυριαρχία της σε γη και θάλασσα».

Αφιερωμένος στο θεό Ήλιο/Απόλλωνα ο Κολοσσός, αλλά ποια ήταν τα χαρακτηριστικά του; Συνήθως οι ιστορικοί και μελετητές του θέματος για να εξάγουν κάποια συμπεράσματα καταφεύγουν σε ροδιακά νομίσματα της εποχής, στα οποία ο Ήλιος απεικονίζεται σαν ένας ωραίος νέος στεφανωμένος με ακτίνες, μια κλασική αναπαράσταση του Ήλιου στην αρχαία ελληνική τέχνη. Έχουν βρεθεί όμως και κεφαλές του Ήλιου χωρίς ακτίνες, όπως π.χ. σε δυο τετράδραχμα που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο, αλλά και σε αφιερώματα που βρέθηκαν στη Δήλο, τα οποία παρουσιάζουν μιαν ιδιομορφία• όπως σημειώνει ο Π.Ι. Χατζηδάκης, «ο Απόλλωνος ως ηλιακός θεός, έχει χρυσόξανθα μαλλιά, φωτεινά γαλάζια μάτια και λαμπερές ηλιαχτίδες γύρω από το κεφάλι του, ηλιαχτίδες που θα τις κληροδοτήσει αργότερα με τη μορφή φωτοστέφανου στο διάδοχό του. Τα χαρακτηριστικά σε κάποιες απεικονίσεις του θεού θυμίζουν πορτρέτα του Αλέξανδρου» (Δήλος, 165). Αυτή η διάχυτη ομοιότητα μετάξι του θεού Ήλιου και του Αλέξανδρου, που υπάρχει οι πολλά ροδιακά νομίσματα, έχει διαπιστωθεί από πολλούς και οι διάφορες υποθέσεις είχαν διερευνηθεί παλαιότερα από την Ηώ Ζερβουδάκη. Υπάρχει πιθανότητα c Κολοσσός να έμοιαζε πράγματι στον Μέγα Αλέξανδρο Η απάντηση είναι πως ναι, υπάρχει πράγματι πιθανότητα για δύο λόγους, αρκετά σοβαρούς κατά την άποψή μοι πάντα. Ο ένας ήταν η τεράστια αίγλη και η θεοποίηση τοι μακεδόνα στρατηλάτη όχι μόνο από τους Ροδίους αλλά και από πολλούς λαούς τους οποίους είχε κατακτήσει. C δεύτερος λόγος ήταν η σχέση του γλύπτη-κατασκευαστή Χάρη με το δάσκαλό του Λύσιππο, που ήταν και ο προσωπικός γλύπτης του Αλέξανδρου. Δεν είναι απίθανο η λα τρεία του Λύσιππου προς τον Αλέξανδρο να είχε επηρε άσει το μαθητή του, τον Χάρη, και ο τελευταίος να μετέφερε και τη δική του λατρεία προς τον Αλέξανδρο δίνο ντας το χαρακτηριστικά του μακεδόνα στρατηλάτη στον Κολοσσό.

Αυτό αναφορικά με το πρόσωπο και την ταυτοποίηση Ήλιου-Απόλλωνα-Αλέξανδρου. Ποια, όμως, ήταν εντέλει η μορφή του Κολοσσού, τι εμφάνιση είχε το άγαλμα, πώς στηριζόταν; Αυτά και αρκετά άλλα στοιχεία είναι απαραίτητα για να διαμορφώσουμε μιαν άποψη σχετικά και με τη θέση του Κολοσσού. Παρακάτω θα αναφερθώ στην πι θανή μορφή (και στάση) του Κολοσσού σε σχέση με τις απεικονίσεις του• εδώ θα αναλυθούν ομοιότητες που εμφανίζονται σε κάποια τέχνεργα, δηλαδή αγαλματίδια μικρών διαστάσεων. Τα μικρά αυτά τέχνεργα συγκέντρωσε και παρουσίασε ο W. Hopfner στο βιβλίο του για τον Κολοσσό (Wolfram Hopfner, Der Koloss von Rhodos unddie Bauten der Helios), προερχόμενα από διάφορες περιοχές, κάτι που παρουσιάζει μιαν ιδιομορφία για την οποία θα αναφερθώ στη συνέχεια. Αναφορικά με το θέμα ο W. Hopfner σημειώνει τα εξής:

«Από την ύστερη Κλασική εποχή υπήρχαν όχι μόνον αντίγραφα περίφημων έργων, αλλά και απεικονίσεις σε μικρό μέγεθος [εννοείτου θεού Ήλιου]. Τέτοιου είδους απεικονίσεις έργων του γλύπτη Λύσιππου έχουν βεβαιωθεί. Μερικές έγιναν προφανώς κατά παραγγελίαν, άλλες όμως παράγονταν μαζικά και πωλούνταν στους ενδιαφερομένους. Ίσως μάλιστα να υπήρχε από τότε ένα είδος εμπορίου αναθημάτων, και ασφαλώς μικρές απεικονίσεις τους μεγαλύτερου ως τότε αγάλματος. Πράγματι, στα διάφορα μουσεία του κόσμου βρίσκονται σκόρπια πολλά ορειχάλκινα αγαλματίδια, σφραγιδόλιθοι και νομίσματα, τα οποία φέρουν αναγνωρίσιμη την εικόνα του Ήλιου με τον ακτινωτό στέφανο και συμφωνούν σε πολλές λεπτομέρειες. Ο θεός Ήλιος, ως γυμνός νέος άνδρας σε κίνηση προς τα εμπρός, υψώνει το δεξιό βραχίονα σε χαιρετισμό, ενώ από τους ώμους του κρέμεται μανδύας, μαζεμένος στη μέση και τυλιγμένος στον αριστερό βραχίονα. Στα σγουρά μαλλιά του φέρει επτά μόνον ακτίνες. Ένα κοντό μαστίγιο στο αριστερό του χέρι ακουμπά στο ισχίο. Αναμφίβολα, τα ορειχάλκινα αυτά αγαλματίδια βασίζονται σ’ ένα κοινό πρότυπο». 

Ο W. Hopfner παρουσιάζει και σχολιάζει τα αγαλματίδια αυτά τόσο στο βιβλίο του όσο και σε σχετικό άρθρο του, απ’ όπου αντλώ τα ανάλογα στοιχεία. Αναφέρεται σ’ ένα ορειχάλκινο αγαλματίδιο από το Μουσείο Saint Colombe της Γενεύης (αριθ. 20 του άρθρου του), δύο από την Εθνική Βιβλιοθήκη στο Παρίσι (αριθ. 21 και 23), ένα από το βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου, ένα ιδιαίτερα αξιόλογο από την ανασκαφή της Ordona (αριθ. 24), ένα άλλο που έχει χαθεί (αριθ. 25) και ένα τελευταίο από το Μουσείο του Λούβρου (αριθ. 26 α-γ). Το σκεπτικό του συγγραφέα είναι ευλογοφανές: αφού υπήρχαν και υπάρχουν πολλά μικρά αγαλματίδια του Ήλιου, πιθανότατα αυτά αναπαράγουν το γλυπτό του Κολοσσού, σημειώνει δε ότι η σειρά αυτών των αγαλματιδίων «… παραδόξως ποτέ δεν συσχετίστηκε με τον Κολοσσό της Ρόδου». Από τη γενικότερη εξέταση των μορφών και της στάσης των αγαλματιδίων νομίζω ότι πολύ καλά έκαναν που δεν τα συσχέτισαν με τον Κολοσσό, διότι απεικονίζουν τον θεό Ήλιο να κρατά κάποιο μαστίγιο (προφανώς για να προτρέπει τα άλογα του άρματός του), και σε στάσεις έντονα καλλιτεχνικές. Δεν πρέπει να αφορούν τον Κολοσσό αυτές οι απεικονίσεις, διότι είναι ασύμβατες με τις τεχνολογικές και τεχνικές δυνατότητες κατασκευής και εξισορρόπησης του γίγαντα των 33 μ. Θυμίζουν περισσότερο χορευτικές στάσεις παρά όψεις ενός τεράστιου αγάλματος. Για παράδειγμα, πώς θα ισορροπούσε στην πραγματικότητα ο δεξιός βραχίονας, που στα μεν μικρά αγαλματίδια αλλά και σε άλλα γλυπτά μεγέθους 1/1, είναι κάτι εφικτό, αλλά στον πραγματικό Κολοσσό θα ζύγιζε ίσως πάνω από 10 τόνους; Το ίδιο αδύνατο είναι να στηριχθεί ένα γιγάντιο άγαλμα έτσι όπως στηρίζονται τα αγαλματίδια, με το δεξί πόδι να πατά και το αριστερό μισο-σηκωμένο. Έχω κατ’ επανάληψιν αναφέρει ότι η πειραματική τεχνολογία ανακατασκευής διαφόρων αρχαίων έργων είναι απογοητευτική όσον αφορά τις διάφορες ωραιοποιήσεις, αντίθετα, όμως, αναδεικνύει το μεγαλείο και την ευφυΐα των κατασκευαστών.

Τα ίδια αφορούν και τις παραστάσεις σε σφραγιδόλιθους, που παραθέτει επίσης ο Hopfner, ή σε υαλόμαζα, που όλες αναφέρονται σαφέστατα στον Ήλιο ο οποίος κρατά μαστίγιο, και όχι στον Κολοσσό. Πώς εξηγείται, όμως, το γεγονός ότι τα αγαλματίδια αυτά βρέθηκαν σε περιοχές εκτός της Ρόδου; Είναι λογικό να αναρωτηθού74 με γιατί δεν υπάρχουν αντίστοιχα στα ροδιακά μουσεία. 

Η απάντηση, φυσικά, δεν έχει σχέση με τον Κολοσσό έχει όμως μια λογική εξήγηση και, σύμφωνα με τον Hopfner, η εξήγηση αυτή είναι διττή: Στη Δύση τα αγαλματίδια αυτά μεταφέρθηκαν από τους ρωμαίους στρατιώτες που λάτρευαν τον Ήλιο και συνακόλουθα τον Απόλλωνα, και στη Ρόδο ή μη ύπαρξή τους οφείλεται στις επανειλημμένες καταστροφές του νησιού και των κύριων πόλεων του από φυσικές αιτίες κυρίως, αλλά και στο γεγονός ότι τα μεταλλικά αγάλματα συχνά τα έλιωναν για να τα κάνουν κάτι άλλο.

Στη Ρόδο, αν και δεν υπάρχουν αγαλματίδια, υι χουν πολλές άλλες αριστουργηματικές εκδοχές γι μορφή του Κολοσσού. Και αναφέρομαι κυρίως στο υπέροχο γλυπτό που βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μου» της Ρόδου, τη μαρμάρινη κεφαλή του Ήλιου, το οποίο τόσο γλαφυρά περιγράφει ο Χρήστος Καρούζος. Είναι ένα γλυπτό αντάξιο ενός θεού, που η καταστροφή του λαιμού και οι κυματιστές μπούκλες το καθιστούν απαράμιλλο έργο γλυπτικής τέχνης. Μια τέτοια μορφή θα υπέθετα εγώ ότι είχε ο Κολοσσός!